Tây Bắc là vùng sản xuất nhiều loại cây ăn quả ôn đới và á nhiệt đới với số lượng lớn, bao gồm xoài, nhãn, mận, chanh leo, cam, chuối, bưởi. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu nông sản của vùng trong năm 2024 chỉ đạt khoảng 245 triệu USD. Sơn La là tỉnh có giá trị xuất khẩu nông sản cao nhất trong vùng, với 190 triệu USD, tiếp theo là Điện Biên với 22,4 triệu USD, Lai Châu với 6,5 triệu USD và Lào Cai với 25 triệu USD.

Lý do chính cho giá trị xuất khẩu nông sản còn hạn chế là do tỷ lệ chế biến sâu còn thấp, bao bì nhãn mác chưa đáp ứng yêu cầu thị trường và thiếu các liên kết hợp đồng bền vững giữa người sản xuất và doanh nghiệp. Để nâng cao giá trị cho sản phẩm, Sơn La đặt mục tiêu trở thành trung tâm chế biến nông sản của vùng Trung du và miền núi phía Bắc.

Hiện tại, Sơn La có hơn 100.000 ha đất sản xuất nông nghiệp, trong đó khoảng 85.000 ha là cây ăn quả. Tỉnh đã triển khai Nghị quyết 05-NQ/TW từ năm 2015 về phát triển nông nghiệp hàng hóa, hình thành các vùng chuyên canh xoài, nhãn, chanh leo, mận hậu…, tạo ra vùng nguyên liệu lớn và ổn định.

Tỉnh Sơn La đã có gần 560 cơ sở chế biến, hàng nghìn điểm sấy long nhãn, hệ thống kho lạnh. Một số doanh nghiệp lớn như Công ty Cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao (Doveco), Tập đoàn TH, Tập đoàn Phúc Sinh… đã đầu tư vào chế biến nông sản tại Sơn La. Doveco đã đầu tư nhà máy chế biến tại Sơn La từ năm 2023, không chỉ đóng vai trò người thu mua các loại trái cây cho nông dân mà còn là đơn vị tư vấn kỹ thuật, cung cấp giống, bao tiêu sản phẩm và cùng chính quyền địa phương xây dựng chiến lược dài hạn.

Tập đoàn TH cũng đã quyết định đầu tư vào hai nhà máy chế biến tại Sơn La và Điện Biên. Tại Sơn La, TH xây dựng nhà máy chế biến hoa quả và dược liệu, trong khi tại Điện Biên tập trung vào việc trồng cây mắc ca. Công ty Cổ phần Phúc Sinh (Phúc Sinh Group) đã đầu tư xây dựng Nhà máy Phúc Sinh Sơn La tại xã Chiềng Mung, huyện Mai Sơn, chuyên chế biến cà phê Arabica đạt tiêu chuẩn chỉ dẫn địa lý Sơn La.

Các tỉnh Tây Bắc cần tập trung xây dựng chuỗi giá trị và tăng cường liên kết sản xuất. Với lợi thế của từng tỉnh, lãnh đạo địa phương cần khuyến khích doanh nghiệp và nông dân hợp tác theo chuỗi sản xuất khép kín, đảm bảo tiêu chuẩn từ đầu vào đến đầu ra.

Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu tại Việt Nam đang gặp phải khó khăn khi xuất khẩu hàng hóa sang thị trường EU do yêu cầu về Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm đối với thực vật xuất khẩu. Một số lô hàng thanh long và hồ tiêu của Việt Nam đã gặp trở ngại khi không có cơ quan Nhà nước nào cấp Giấy chứng nhận này.

Ông Huỳnh Cảnh, Chủ tịch Hiệp hội Thanh Long Bình Thuận, cho biết rằng hoạt động xuất khẩu thanh long đang bị đình trệ nghiêm trọng. Khoảng 100 tấn hàng hóa đã bị hư hỏng và hàng tồn kho lên đến 50-70 tấn. Tương tự, 2 doanh nghiệp thuộc Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam cũng đang tồn kho lượng hàng có giá trị khoảng 2,4 triệu USD và không thể xuất khẩu do thiếu Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm.

Để giải quyết vấn đề này, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã có công văn hướng dẫn gửi các địa phương. Tuy nhiên, các sở địa phương cho rằng hướng dẫn đó chỉ áp dụng tại Việt Nam và cần bổ sung quy định theo yêu cầu của các nước nhập khẩu. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đang đề nghị sửa lại công bố thủ tục hành chính cho phù hợp. Việc điều chỉnh đang được gấp rút hoàn tất để đảm bảo hoạt động xuất khẩu không bị ảnh hưởng.

Ngoài ra, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng đã gửi công văn đề nghị EU cho phép áp dụng mẫu giấy chứng nhận hiện tại, nhưng phía EU chưa có phản hồi. Trong văn bản kiến nghị khẩn gửi Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Sở An toàn thực phẩm TPHCM cũng nêu ra hàng loạt bất cập cần Bộ hướng dẫn liên quan đến thủ tục kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm với thực phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu.

Sở An toàn thực phẩm TPHCM kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm ban hành quy định về hồ sơ, thủ tục cấp Giấy chứng nhận theo mẫu của nước nhập khẩu để kịp thời tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam tiếp tục duy trì và mở rộng thị trường EU, cũng như đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm cho người tiêu dùng.

Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết cơ quan này đang tích cực làm việc với các bên liên quan để sớm giải quyết vấn đề này. “Chúng tôi đang cố gắng hoàn tất việc điều chỉnh thủ tục hành chính để đảm bảo hoạt động xuất khẩu không bị ảnh hưởng. Đồng thời, chúng tôi cũng đang làm việc với phía EU để tìm kiếm giải pháp cho vấn đề này”, ông Hiếu cho biết.

Trước đó, vào tháng 6/2022, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có công văn gửi Ủy ban châu Âu (EC) về việc đề nghị xem xét, công nhận hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm của Việt Nam tương đương với hệ thống của EU đối với một số sản phẩm thực phẩm có nguồn gốc thực vật.

Nếu được EC công nhận, các sản phẩm thực phẩm có nguồn gốc thực vật của Việt Nam sẽ được xuất khẩu sang EU mà không cần Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Điều này sẽ giúp giảm thiểu thủ tục hành chính và chi phí cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam.

Ngày 25/7, Hội nghị Bứt phá xuất khẩu 2025 đã diễn ra với sự tham gia của các doanh nghiệp và chuyên gia trong lĩnh vực xuất khẩu. Tại đây, ông Nguyễn Trung Dũng, Tổng Giám đốc Công ty DH Food, đã chia sẻ về những khó khăn và cơ hội trong việc xuất khẩu nông sản Việt Nam.

Ông Dũng cho biết xuất khẩu là một bài toán cực khó, đặc biệt đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực nông sản Việt. Kể từ khi thành lập vào năm 2016, DH Food đã phải đối mặt với nhiều khó khăn khi đưa nông sản Việt ra thị trường nước ngoài. Ban đầu, công ty đã lựa chọn tham gia các hội chợ, triển lãm quốc tế để quảng bá sản phẩm, tuy nhiên chi phí cao và hiệu quả không như mong đợi.

Tuy nhiên, kể từ khi sử dụng nền tảng bán hàng của Amazon, DH Food đã có thể cung cấp dữ liệu chi tiết về sản phẩm, doanh số, xu hướng tiêu dùng toàn cầu… và tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí. Ông Dũng cũng cho biết rằng ban đầu, nhiều người tiêu dùng quốc tế trên Amazon chưa biết đến gia vị Việt Nam như muối tôm Tây Ninh, muối chanh Nha Trang, nhưng với sự phổ biến của ẩm thực Việt như phở, bún bò Huế, bún chả, bánh mì, người tiêu dùng đã bắt đầu tìm hiểu và mua sản phẩm.

Ông Dũng đề xuất doanh nghiệp nên kể câu chuyện ẩm thực Việt ngay trên Amazon để gia tăng nhận diện và kéo theo nhu cầu các sản phẩm gia vị đi kèm. “Đây là cơ hội lớn để đưa gia vị và nông sản Việt Nam tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng toàn cầu. Chúng tôi không chỉ bán muối tôm hay mắm tỏi, mà là bán một phần của ẩm thực Việt Nam”, ông Dũng nói.

Cũng tại sự kiện, bà Sao Lonsdale, CEO Lixibox, khẳng định rằng để đưa sản phẩm Việt Nam ra thế giới, không có lựa chọn nào khác ngoài việc thực sự làm thương hiệu. Theo bà, người bán Việt Nam sẽ gặp bất lợi nếu chỉ trông chờ vào kỹ năng bán hàng, tìm nguồn hàng hay khai thác thị trường ngách, bởi các đối thủ – đặc biệt từ Trung Quốc – có ưu thế vượt trội về giá thành và quy mô sản xuất.

Tiến sĩ Đinh Hùng Cường, Viện Hóa học nước biển Fukuoka (Nhật Bản), cũng chia sẻ về bí quyết để nâng giá trị cho nông sản Việt qua câu chuyện quả xoài Miyazaki được người Nhật bán với giá tới 2,5 triệu đồng. Ông cho biết rằng vấn đề không nằm ở thương hiệu mà nằm ở “câu chuyện”. Người Nhật Bản thường không quảng cáo rầm rộ trên ti vi, nhưng họ quảng cáo ngầm và họ rất chăm chút cho sản phẩm của mình.

Các chuyên gia khẳng định rằng Việt Nam thừa sức sản xuất nông sản chất lượng, thậm chí tốt hơn Thái Lan hay Hàn Quốc. Ngành ẩm thực và nông sản Việt Nam hoàn toàn có thể cạnh tranh sòng phẳng với thế giới. Song, để làm được điều đó, doanh nghiệp phải xác định rõ điều cốt lõi: không phải sản phẩm tốt là đủ, mà phải là sản phẩm phù hợp, đúng khẩu vị, đúng thời điểm, đúng câu chuyện người tiêu dùng muốn nghe.