Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hà, chuyên gia tâm lý và Khoa học Công nghệ giáo dục tại Đại học Bách Khoa Hà Nội, đã lên tiếng cảnh báo về những kẻ xấu có khả năng tạo ra các kịch bản tinh vi nhằm thao túng tâm lý trẻ em. Những kẻ này thường xây dựng lòng tin nhanh chóng thông qua việc lắng nghe và đồng cảm, sau đó dần dần kiểm soát tâm lý của trẻ. Điều này có thể xảy ra với bất kỳ đứa trẻ nào, không phân biệt tuổi tác hoặc hoàn cảnh.
Mới đây, một sự việc liên quan đến một bé gái 13 tuổi ở Tây Hồ, Hà Nội, đã may mắn được tìm thấy tại TP.HCM sau 3 ngày mất tích, gây nên sự quan tâm lớn từ dư luận. Cơ quan chức năng cũng vừa ngăn chặn một vụ ‘bắt cóc online’ với thủ đoạn nhắm vào học sinh và sinh viên.
Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hà cho rằng khi một đứa trẻ bị lừa, nhiều người thường phản ứng bằng cách chỉ trích trẻ ngây thơ hoặc thiếu kỹ năng sống. Tuy nhiên, chuyên gia này nhấn mạnh rằng những kẻ xấu thường tạo ra các kịch bản tinh vi với những đòn tâm lý được tính toán kỹ lưỡng. Do đó, bất kỳ đứa trẻ nào cũng có thể trở thành nạn nhân.
Trong vài tháng qua tại Việt Nam, những kẻ xấu đã lợi dụng lời nói để ép trẻ tự lột đồ, tự quay clip nhạy cảm, thậm chí tự bỏ nhà đi đến nơi xa lạ. Chúng sử dụng các đòn tâm lý để khiến trẻ tin rằng mình vi phạm pháp luật và rơi vào tình thế bị động, hoảng loạn. Chúng cấm trẻ nói với bố mẹ và đe dọa rằng nếu trẻ nói ra, cả gia đình sẽ gặp nguy hiểm.
Khi đó, trẻ sẽ hoảng sợ và rơi vào trạng thái cô độc, hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ lừa đảo và thực hiện các hành vi theo hướng dẫn của chúng.
Chuyên gia tâm lý cho rằng trong bối cảnh trẻ em ngày càng tiếp xúc sớm với một thế giới phức tạp, việc nhận diện các yếu tố khiến trẻ dễ bị thao túng tâm lý là vô cùng quan trọng. Các hình thức thao túng tinh vi như phủ nhận thực tế hoặc lợi dụng tình cảm có thể đẩy trẻ đến những tổn thương sâu sắc như rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc vướng vào các cạm bẫy lừa đảo trực tuyến.
Chuyên gia chỉ ra các dấu hiệu để cha mẹ nhận diện nguy cơ từ đặc điểm tâm lý của trẻ, môi trường gia đình và các mối quan hệ xung quanh. Về phía bản thân trẻ, các em trong giai đoạn phát triển có thể có một số đặc điểm tâm lý tự nhiên trở thành điểm yếu để kẻ xấu khai thác. Trẻ có xu hướng tin người lạ hơn người nhà vì sợ bị cha mẹ la mắng hoặc phán xét.
Nhiều trẻ vị thành niên ở Việt Nam đã bị cuốn vào các ‘trend’ nguy hiểm trên mạng xã hội, gây ra hậu quả tâm lý nặng nề vì không được định hướng kịp thời. Trẻ có lòng tự trọng thấp, hay lo âu và có xu hướng tự đổ lỗi cho bản thân thường dễ bị thao túng nhất. Kẻ xấu sẽ lợi dụng tâm lý này để khiến trẻ cảm thấy tội lỗi và phải nghe theo lời chúng để ‘chuộc lỗi’.
Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hà cũng chỉ ra rằng gia đình là nền tảng hình thành sức đề kháng tâm lý của trẻ, nhưng một số kiểu gia đình có thể làm tăng nguy cơ con bị thao túng. Cha mẹ quá bận rộn với công việc, không có nhiều thời gian để quan tâm đến con, hoặc gia đình thường xuyên xung đột hoặc đổ vỡ có thể đẩy trẻ vào tình thế dễ bị tổn thương.
Những mối quan hệ xung quanh là kênh trực tiếp mà kẻ xấu dùng để tiếp cận và thao túng trẻ. Nếu trẻ thiếu tin tưởng cha mẹ nhưng dễ tin người lạ, hệ quả trực tiếp của môi trường gia đình thiếu kết nối hoặc hay xung đột, không thể tâm sự với cha mẹ, trẻ sẽ tìm đến các mối quan hệ trên mạng.
Kẻ xấu thường xây dựng lòng tin rất nhanh qua việc lắng nghe, đồng cảm, sau đó dần dần thao túng con. Thậm chí, trẻ vướng vào các mối quan hệ độc hại, có thể bị bạn bè kiểm soát, chê bai, hoặc phủ nhận cảm xúc.
Chuyên gia cũng cho rằng các mối quan hệ ảo có tốc độ phát triển rất nhanh. Nếu không có sự đồng hành và định hướng từ gia đình, trẻ rất dễ bị cô lập, dẫn dắt bởi những thông tin sai lệch hoặc bị lôi kéo vào các nhóm chat, hội nhóm tiêu cực.
Để bảo vệ con, cha mẹ cần tinh ý quan sát và can thiệp kịp thời. Phụ huynh lưu ý các dấu hiệu cảnh báo sớm về sự thay đổi của con, như trở nên khép kín, ít nói, hoặc ngược lại, cáu kỉnh, hung hăng bất thường.
Lắng nghe, không phán xét, tôn trọng cảm xúc của con là điều quan trọng. Cha mẹ hãy là một người bạn mà con tin tưởng. Dạy con về quyền riêng tư cơ thể, về các hình thức thao túng tâm lý và kỹ năng nhận diện và nói ‘Không’ với các lời đề nghị.
Thay vì cấm đoán sử dụng mạng xã hội, cha mẹ đồng hành, cùng con tìm hiểu về các xu hướng, giải thích cho con về những rủi ro tiềm ẩn và thiết lập các quy tắc sử dụng mạng an toàn. Bằng cách xây dựng một mái ấm tin cậy, trang bị cho con kiến thức và kỹ năng cần thiết, cha mẹ chính là lá chắn vững chắc nhất giúp con phát triển một cách lành mạnh và an toàn.
Nếu nhận thấy các dấu hiệu bất ổn kéo dài, đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia tâm lý gia đình để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời .